บุคคล ๔ จำพวก

พระผู้มีพระภาคได้ตรัสแก่พระเจ้าปเสนทิโกศล
ว่า มหาราช ! บุคคล ๔ จำพวกนี้มีปรากฏอยู่ในโลก
บุคคล ๔ จำพวกเป็นไฉน ? บุคคล ๔ จำพวกคือบุคคลผู้มืดแล้วมืดต่อไปจำพวก ๑
บุคคลผู้มืดแล้วกลับสว่างต่อไปจำพวก ๑
บุคคลผู้สว่างแล้วกลับมืดต่อไปจำพวก ๑
บุคคลผู้สว่างแล้วคงสว่างต่อไปจำพวก ๑.

มหาราช ! ก็อย่างไร บุคคลชื่อว่ามืดแล้วคงมืด
ต่อไป

มหาราช ! บุคคลบางคนในโลกนี้ เกิดมาภาย
หลังในตระกูลอันต่ำ คือในตระกูลจัณฑาล ตระกูลพราน
ตระกูลจักสาน ตระกูลทำรถ หรือตระกูลเทหยากเยื่อ ซึ่ง
เป็นคนยากจน มีข้าวและน้ำน้อย เป็นอยู่ฝืดเคือง มีอาหาร
และเครื่องนุ่งห่มหาได้โดยยาก เขาเป็นผู้มีผิวพรรณทราม
ไม่น่าดู เตี้ยค่อม ขี้โรค ตาบอด ง่อยกระจอก มีตัวตะแคง
ข้าง ไม่ค่อยจะมีข้าว น้ำ เครื่องนุ่งห่ม ยานพาหนะ
ดอกไม้ ของหอม เครื่องลูบไล้ ที่นอน ที่อยู่ และประทีป
โคมไฟ เขาซ้ำประพฤติทุจริตด้วยกาย วาจา ใจ ครั้นเขา
ประพฤติทุจริตด้วยกาย วาจา ใจแล้ว ครั้นตายไปย่อม
เข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก. มหาราช ! บุรุษพึงไปจาก
ความมืดทึบสู่ความมืดทึบ หรือพึงไปจากความมืดมัวสู่
ความมืดมัว หรือพึงไปจากโลหิตอันมีมลทินสู่โลหิตอันมี
มลทิน ฉันใด มหาราช ! ตถาคตกล่าวว่าบุคคลนี้ มี
อุปไมยฉันนั้น มหาราช ! อย่างนี้แล บุคคลชื่อว่าเป็นผู้
มืดแล้วคงมืดต่อไป.

มหาราช ! ก็อย่างไร บุคคลชื่อว่าเป็นผู้มืดแล้ว
กลับสว่างต่อไป

มหาราช ! บุคคลบางคนในโลกนี้ เป็นคนเกิด
มาภายหลังในตระกูลอันต่ำทราม คือในตระกูลจัณฑาล
ตระกูลพราน ตระกูลจักสาน ตระกูลทำรถ หรือตระกูลเท
หยากเยื่อ ซึ่งเป็นคนยากจน มีข้าวและน้ำน้อย เป็นอยู่
ฝืดเคือง มีอาหารและเครื่องนุ่งห่มหาได้โดยยาก เขาเป็นผู้
มีผิวพรรณทราม ไม่น่าดู เตี้ยค่อม ขี้โรค ตาบอด ง่อย
กระจอกมีตัวตะแคงข้าง ไม่ค่อยจะมีข้าว น้ำ เครื่อง
นุ่งห่ม ยานพาหนะ ดอกไม้ ของหอม เครื่องลูบไล้
ที่นอน ที่อยู่ และประทีปโคมไฟ แม้กระนั้น เขาก็
ประพฤติสุจริตด้วยกาย วาจา ใจ ครั้นเขา ประพฤติ
สุจริตด้วยกาย วาจา ใจแล้ว ครั้นตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติ
โลกสวรรค์ มหาราช ! บุรุษพึงขึ้นจากแผ่นดินสู่บัลลังก์
หรือพึงขึ้นจากบัลลังก์สู่หลังม้า หรือพึงขึ้นจากหลังม้า
สู่คอช้าง หรือพึงขึ้นจากคอช้างสู่ปราสาท แม้ฉันใด
มหาราช ! ตถาคตย่อมกล่าวว่า บุคคลนี้มีอุปไมยฉันนั้น
มหาราช ! อย่างนี้ แล บุคคลชื่อว่าเป็นผู้มืดแล้วกลับสว่าง
ต่อไป .

มหาราช ! ก็อย่างไร บุคคลชื่อว่าเป็นผู้สว่าง
แล้วกลับมืดต่อไป

มหาราช ! บุคคลบางคนในโลกนี้ เป็นผู้เกิดมา
ภายหลังในตระกูลสูง คือในสกุลกษัตริย์มหาศาล สกุล
พราหมณ์มหาศาล หรือสกุลคหบดีมหาศาล อันมั่งคั่ง มี
ทรัพย์มาก มีโภคะมาก มีทองและเงินพอตัว มีอุปกรณ์
แห่งทรัพย์พอตัว มีทรัพย์และข้าวเปลือกพอตัว เขามีรูปงาม
น่าดู น่าเลื่อมใส ประกอบด้วยความเกลี้ยงเกลาแห่ง
ผิวพรรณอย่างยิ่ง ร่ำรวยด้วยข้าว ด้วยน้ำ เครื่องนุ่งห่ม
ยานพาหนะ ดอกไม้ของหอม เครื่องลูบไล้ ที่นอน ที่อยู่
และประทีปโคมไฟ แต่เขากลับประพฤติทุจริตด้วยกาย
วาจา ใจ ครั้นเขาประพฤติทุจริตด้วยกาย วาจา ใจแล้ว
ครั้นตายไป ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก.
มหาราช ! บุรุษลงจากปราสาทสู่คอช้าง หรือลงจากคอ
ช้างสู่หลังม้า หรือลงจากหลังม้าสู่บัลลังก์ หรือลงจาก
บัลลังก์สู่พื้นดิน หรือจากพื้นดินเข้าไปสู่ที่มืด แม้ฉันใด
มหาราช ! ตถาคตกล่าวว่า บุคคลนี้มีอุปไมยฉันนั้น.
มหาราช ! อย่างนี้แล บุคคลชื่อว่าเป็นผู้สว่างแล้ว
กลับมืดต่อไป .

มหาราช ! ก็อย่างไร บุคคลชื่อว่าเป็นผู้สว่าง
แล้วคงสว่างต่อไป

มหาราช ! บุคคลบางคนในโลกนี้ เป็นคนเกิด
มาภายหลังในตระกูลสูง คือในสกุลกษัตริย์มหาศาล
สกุลพราหมณ์มหาศาล หรือสกุลคหบดีมหาศาล อันมั่งคั่ง
มีทรัพย์มาก มีโภคะมาก มีทองและเงินพอตัว มีอุปกรณ์
แห่งทรัพย์พอตัว มีทรัพย์และข้าวเปลือกพอตัว เขามีรูป
งาม น่าดู น่าเลื่อมใส ประกอบด้วยความเกลี้ยงเกลาแห่ง
ผิวพรรณอย่างยิ่ง ร่ำรวยด้วยข้าว ด้วยน้ำ เครื่องนุ่งห่ม
ยานพาหนะ ดอกไม้ของหอม เครื่องลูบไล้ ที่นอน ที่อยู่
และประทีปโคมไฟ เขาย่อมประพฤติสุจริตด้วยกาย
วาจา ใจ ครั้นเขาประพฤติ สุจริตด้วยกาย วาจา ใจแล้ว
ครั้นตายไป ย่อมเข้าถึงสุคติโลกสวรรค์ มหาราช ! บุรุษ
พึงก้าวไปด้วยดีจากบัลลังก์สู่บัลลังก์ หรือพึงก้าวไปด้วยดี
จากหลัง ม้าสู่หลังม้า หรือพึงก้าวไปด้วยดีจากคอช้าง
สู่คอช้าง หรือพึงก้าวไปด้วยดีจากปราสาทสู่ปราสาท แม้
ฉันใด มหาราช ! ตถาคตย่อมกล่าวว่า บุคคลนี้มี อุปไมย
ฉันนั้น มหาราช ! อย่างนี้แล บุคคลชื่อว่าเป็นผู้สว่าง
แล้วคงสว่างต่อไป.

มหาราช ! บุคคล ๔ จำพวกนี้แล มีปรากฏ
อยู่ในโลก ดังนี้ .

พระผู้มีพระภาคผู้พระสุคตศาสดา ครั้นตรัส
ไวยากรณ์ภาษิตนี้ จบลงแล้ว จึงได้ตรัสพระคาถา
ประพันธ์ต่อไปอีกว่า

มหาราช ! บุรุษเข็ญใจไม่มีศรัทธา เป็นคน
ตระหนี่เหนียวแน่น มีความดำริชั่ว เป็นมิจฉาทิฐิ ไม่มี
ความเอื้อเฟื้อ ย่อมด่า ย่อมบริภาษสมณะหรือพราหมณ์
หรือวณิพกอื่นๆ เขาเป็นคนไม่มีประโยชน์ เป็นคนมัก
ขึ้งเคียด ย่อมห้ามคนที่กำลังจะให้โภชนาหารแก่คนที่ขอ.
มหาราช ! ผู้เป็นใหญ่ยิ่งของประชาราษฎร์ คนเช่นนั้น
เมื่อตายไป ย่อมเข้าถึงนรกอันร้ายแรง นี่ชื่อว่าผู้มืดแล้ว
คงมืดต่อไป .

มหาราช ! บุรุษ (บางคน) เป็นคนเข็ญใจ (แต่)
เป็นคนมีศรัทธา ไม่มีความตระหนี่ เขามีความดำริ
ประเสริฐ มีใจไม่ฟุ้งซ่าน ย่อมให้ทาน ย่อมลุกรับสมณะ
หรือพราหมณ์ หรือวณิพกอื่นๆ ย่อมสำเหนียกในจรรยา
อันเรียบร้อย ไม่ห้ามคนที่กำลังจะให้โภชนาหารแก่คนที่
ขอ. มหาราช ! ผู้เป็นใหญ่ยิ่งของประชาราษฎร์ คน
เช่นนั้นเมื่อตายไป ย่อมเข้าถึงไตรทิพสถาน นี่ชื่อว่า
ผู้มืดแล้วกลับสว่างต่อไป.

มหาราช ! บุรุษ (บางคน) ถึงหากจะมั่งมี (แต่)
ไม่มีศรัทธา เป็นคนมีความตระหนี่เหนียวแน่น มีความ
ดำริชั่ว เป็นมิจฉาทิฐิ ไม่มีความเอื้อเฟื้อ ย่อมด่าย่อม
บริภาษสมณะหรือพราหมณ์ หรือวณิพกอื่นๆ เขาเป็น
คนไม่มีประโยชน์ เป็นคนมักขึ้งเคียด ย่อมห้ามคนที่
กำลังจะให้โภชนาหารแก่คนที่ขอ. มหาราช ! ผู้เป็นใหญ่
ยิ่งของประชาราษฎร์ คนเช่นนั้นเมื่อตายไป ย่อมเข้าถึง
นรกอันร้ายแรง นี่ชื่อว่า ผู้สว่างแล้วกลับมืดต่อไป .

มหาราช ! บุรุษ (บางคน) ถึงหากจะมั่งมี ก็เป็น
คนมีศรัทธา ไม่มีความตระหนี่ เขามีความดำริประเสริฐ
มีใจไม่ฟุ้งซ่าน ย่อมให้ทาน ย่อมลุกรับสมณะ หรือ
พราหมณ์ หรือแม้วณิพกอื่นๆ ย่อมสำเหนียกในจรรยา
อันเรียบร้อย ไม่ห้ามคนที่กำลังจะให้โภชนาหารแก่ผู้ที่ขอ
มหาราช ! ผู้เป็นใหญ่ยิ่งของประชาราษฎร์ คนเช่นนั้น
เมื่อตายไป ย่อมเข้าถึงไตรทิพสถาน นี่ชื่อว่าผู้สว่างแล้ว
คงสว่างต่อไป ดังนี้ .

สคา. สํ ๑๕/๑๓๖/๓๙๓.